Wojna w Ukrainie wywołuje powszechny niepokój, nie tylko w Polsce czy Europie, ale i na całym świecie. Praktycznie wszystkie środki masowego przekazu informują o bieżących działaniach militarnych, politycznych i gospodarczych oraz ich skutkach dla obywateli poszczególnych państw. Dominuje przekonanie, że konflikt za naszą wschodnią granicą ma wpływ na niemal wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego. W mediach pojawiają się liczne, czasem sprzeczne lub fragmentaryczne analizy, prognozy i głosy ekspertów z niemal wszystkich dziedzin, również z obszaru ubezpieczeń.
Eksperci WTW wyjaśniają, dlaczego ryzyka ubezpieczeniowe są generalnie wyłączone z ochrony oraz jakie ewentualne wyjątki mogą wystąpić od tej reguły. Rozwiewają najczęściej pojawiające się wątpliwości, dotyczące funkcjonowania ubezpieczeń w warunkach konfliktu zbrojnego.
Poniżej zamieszczamy najważniejsze cytaty naszych ekspertów na temat odpowiedzialności ubezpieczeniowej za szkody związane z ryzykami wojennymi.
Wojna, ale również i inne działania o charakterze wojennym, inwazji, wojny domowej, rebelii, rewolucji, powstania, bądź przejęcia władzy przez siły wojskowe lub cywilne, zaliczają się do podstawowego wyłączenia. Oznacza to, że szkody, koszty, jakichkolwiek wydatki w sposób bezpośredni lub pośredni spowodowane lub z nich wynikające, które wynikają z powyższych przypadków nie będą pokryte przez Ubezpieczyciela. Ubezpieczenia budowlane i majątkowe nie są tu wyjątkiem.
Od którego momentu uznajemy, że dane zdarzenie w historii kraju określamy mianem wojny? Dlaczego jest jednym z podstawowych ograniczeń? Jak widzimy powyższy katalog jest szeroki w swym znaczeniu, a cechuje go kilka wspólnych mianowników jak: powszechność, konflikt co najmniej dwóch sił, działania o nacechowaniu zbrojnym lub siłowym. Kluczowe może być określenie czy dany konflikt ma wpływ na całość populacji zamieszkującej określone terytorium.
O ile same działania wojenne są wykluczone z ochrony, to sprawa się komplikuje w obszarze skutków pośrednich oddziaływań. Jak dalece może badać przyczyny szkody zakład ubezpieczeń? Jak działania wojenne na Ukrainie mogą być przyczyną zdarzeń szkodowych na naszym rynku? W niektórych przypadkach nie jest to tak jednoznaczne, jak wynikałoby to z lektury OWU. Wciąż borykamy się ze skutkami wybuchu pandemii, gdzie również większość strat nie była objęta ochroną. W przypadku szkód będących pośrednio wywołanych przez wojnę można się spodziewać, że każda szkoda, każde roszczenie, które Ubezpieczyciel powiąże z działaniami wojennymi zyskają miana studium przypadku.
Jerzy Suchodolski
Dyrektor Departamentu Ubezpieczeń Budowlanych i Finansowych w WTW
Wojna jest ryzykiem, które daje bardzo wysokie prawdopodobieństwo szkód, odnotowywanych na całym obszarze kraju, który taką wojnę prowadzi. Brak tego rodzaju wyłączenia w warunkach ubezpieczycieli, skutkowałaby wypłatą niemal z każdej zawartej polisy, wyczerpaniem funduszy ubezpieczycieli i w konsekwencji ich bankructwem.
Wprost wyłączenia wojny nie odnajdujemy w katalogach ubezpieczeń D&O, ale należy pamiętać, że zakresu tych polis wyłączone są szkody dotyczące uszkodzenie ciała lub mienia.
Ważne jest także, aby dokładnie pod tym kątem przeanalizować zakres polis ubezpieczenia ryzyka cyber. Wyłączenia wojenne w polisach cybernetycznych wyodrębniają niekiedy cyberterroryzm. Oczywiście w zależności od ubezpieczyciela definicja cyberterroryzmu może być różna, ale co do zasady, zakres ochrony jest ograniczony do ataków cybernetycznych przeprowadzanych przez osoby lub grupy mające określone cele ideologiczne, a nie przez państwa narodowe lub w ich imieniu. Należy jednak mieć na względzie że, ustalenie czy dany atak cybernetyczny jest częścią szerszych działań wojennych, czy też wynika z działalności terrorystycznej, wymaga oceny odpowiedzialności. Konieczna jest indywidualna analiza, które zdarzenia mogą być zakwalifikowane jako wyłączenia wojenne, a które będą objęte ochroną w ramach cyberterroryzmu.
Katarzyna Piela
Dyrektor Departamentu Finex w WTW
W związku z trwającą w Ukrainie wojną, warto zwrócić uwagę, że zgodnie z Ogólnymi Warunkami Ubezpieczenia w polisach AC oraz ubezpieczeniach majątkowych, z ochrony ubezpieczeniowej wyłączone są szkody powstałe w wyniku wojny, działań o charakterze wojennym, konfliktu zbrojnego, a także szkody w mieniu skonfiskowanym lub zajętym przez organy państwowe, w tym na rzecz armii. W związku z tym, że w aktualny konflikt za naszą wschodnią granicą toczący się na terytorium Ukrainy, dotyczy też Rosji i Białorusi, ryzyko konfiskaty na rzecz armii może się zmaterializować na terytorium każdego z tych państw.
Jeśli chodzi o ubezpieczenia komunikacyjne, ustaliliśmy z ubezpieczycielami, że w przypadku szkody na terytorium Ukrainy nie związanej z konfliktem zbrojnym, takiej jak kradzież pojazdu lub szkoda parkingowa/szkoda w ruchu pojazdu, każdy przypadek będzie weryfikowana indywidualnie, czy jej przyczyną nie było następstwo działań wojennych. Dodatkowo warto zaznaczyć, że na obszarach objętych działaniami wojennymi, nie jest możliwa organizacja usług Assistance.
Dlaczego wojna jest wyłączona z ochrony? Wojna jest sytuacją nadzwyczajną, niekontrolowaną o podwyższonym ryzyku ubezpieczycieli. Ubezpieczyciele mają katalog wyłączeń w OWU, jednym z nich jest ryzyko wojny.
Nie trudno wyobrazić sobie jak zwiększa się ryzyko wystąpienia w czasie działań wojennych na przykład uszkodzenia maszyn czy pojazdów w wyniku wybuchu bomby lub zajęcia pojazdów przez armię do działań wojennych.
Tomasz Klimczak
Dyrektor Departamentu Ubezpieczeń Leasingowych w WTW
Ubezpieczenia ze swej natury i co do zasady, nie pokrywają szkód spowodowanych wojną, w tym wszelkimi skutkami nią wywołanymi jak na przykład konfiskata mienia.
Są to generalne wyłączenia reasekuracyjne wszystkich ubezpieczeń majątkowych. Nieco odmiennie sytuacja kształtuje się w ubezpieczeniach lotniczych oraz cargo, gdzie istnieją pewne rozwiązania ubezpieczenia ryzyk wojennych, ale często są ograniczone czasowo, terytorialnie oraz limitem odpowiedzialności.
Należy mieć na względzie, że zakres ryzyk wojennych w ubezpieczeniach majątkowych różni się, zależnie od danego ubezpieczyciela. U jednych zakres ten będzie bardzo szeroki, obejmując wszelkiego rodzaju przejawy konfliktu zbrojnego po wszelkie skutki tego stanu rzeczy jak np. stan wyjątkowy, bunt, przewrót czy zamach stanu. U innych węższy, co oczywiście zawsze będzie przekładać się na konieczną interpretację zakresu wyłączenia, w konkretnym stanie faktycznym, w którym do powstania ewentualnych szkód dojdzie. Przykładem może być ochrona dla strajków i zamieszek, niepokojów społecznych oraz terroryzmu, które w każdym dobrym programie ochrony zazwyczaj są ubezpieczone (na limity lub do pełnych sum), a mogą mieć różne podłoże.
Niemniej zważywszy na bardzo nieostre pojęcia stosowane w OWU, podobnie jak w przypadku pandemii Covid -19, interpretacja poszczególnych stanów faktycznych versus wyłączenia mogłaby okazać się bardzo trudna.
Ewa Nowosielska
Dyrektor Działu Ubezpieczeń Majątkowych w WTW
Instytutowe Klauzule Ładunkowe (ICC) są jednoznaczne w odniesieniu do ryzyka wojny i strajków. Ubezpieczenie nie obejmuje strat, szkód lub wydatków wynikających z wojny, wojny domowej, rewolucji, buntu, powstania lub konfliktów domowych z nich wynikających lub jakiegokolwiek wrogiego działania ze strony lub przeciwko siłom wojującym. Nie obejmuje również żadnych strat ani szkód spowodowanych opuszczoną bronią wojenną.
Wojna na lądzie jest ryzykiem, którego nie obejmują nawet Instytutowe Klauzule Wojenne.
Inaczej wygląda sprawa wojny na morzu. Instytutowe klauzule wojenne zapewniają w tym przypadku ochronę, ale jest ona ograniczona i limitowana. Czas trwania ochrony zwykle jest ograniczony do czasu przebywania przedmiotu ubezpieczenia na pokładzie statku. Obejmują równie straty spowodowane opuszczonymi minami, torpedami, bombami lub inną opuszczoną bronią wojenną. Ryzyka wojenne są zwykle objęte roczną polisą i dlatego istnieje klauzula anulowania ryzyka wojny przez ubezpieczyciela, skutkujące zakończeniem ochrony po 7 dniach od anulowania. Nie dotyczy to transportów, które rozpoczęły się przed tą datą.
Izabela Dębska
Dyrektor Działu Ubezpieczeń Logistycznych i Transportowych w WTW
W ubezpieczeniach żeglugi morskiej szkody spowodowane ryzykami wojennymi są wyłączone z pokrycia z podstawowych polis casco i OC jednostek pływających. Powszechną praktyką jest posiadanie przez armatorów ubezpieczenia ryzyk wojennych i strajkowych, którego zakres terytorialny obejmuje cały świat z wyłączeniem obszarów o podwyższonym ryzyku. Obszary wyłączone definiowane są na liście opracowywanej przez londyński Joint War Committee. Listy obszarów wyłączonych wspomnianej organizacji są powszechnie stosowane przez ubezpieczycieli ryzyk wojennych w zakresie żeglugi na całym świecie. Zawinięcie statku do obszaru wyłączonego wiąże się z koniecznością zapłacenia składki dodatkowej, której wysokość jest uzależniona od aktualnego zagrożenia ryzykami wojennymi w danym regionie. Wody ukraińskie na Morzu Czarnym i Morzu Azowskim dopiero w lutym 2022 zostały wpisane na listę Joint War Committee jako obszary wyłączone za zawinięcie do których ubezpieczyciele mogą pobierać dodatkową składkę ubezpieczeniową. Stawki ubezpieczeniowe za zawinięcia do ukraińskich portów zmieniały się bardzo dynamicznie na przestrzeni lutego 2022. Od stawki zerowej przed 24.02.2022 do 0,25 -0,5% w dniu 24.02.2022, aby w kolejnych dniach lutego wzrosnąć do 2 – 5%.
Piotr Dudek
Dyrektor ds. Ubezpieczeń Morskich w WTW
Podstawowym ryzykiem objętym ubezpieczeniem należności są ryzyko faktycznej i prawnej niewypłacalności oraz opóźnienie w zapłacie. Ryzyko polityczne oraz siła wyższa, m.in. wojna stanowią generalne wyłączenie odpowiedzialności. Niemniej w indywidualnie wskazanych przypadkach nasi klienci posiadają rozszerzenie ochrony w tym zakresie.
Istnieje na rynku produkt, który zabezpiecza przed skutkami zdarzeń politycznych i działania tzw. siły wyższej, które mogą uniemożliwić realizację płatności. Przedsiębiorstwa, które korzystają z tego rozwiązania, mogą liczyć na odszkodowanie w przypadku braku płatności od kontrahenta m.in. z powodu wojny czy też moratorium płatniczego, które ogłosiła Ukraina. Oczywiście odpowiedzialność Ubezpieczyciela jest uwarunkowana spełnieniem pozostałych obowiązków polisowych.
Kinga Molewska
Dyrektor Departamentu Ubezpieczeń Należności
Należy dokonać weryfikacji każdej polisy ubezpieczeniowej w celu ustalenia zakres pokrycia strat związanych z wojną na Ukrainie. Zakres pokrycia może się różnić w zależności od jurysdykcji i zaistniałych okoliczności. W przypadku programów dla klientów światowych bardzo ważne jest uwzględnienie wszystkich lokalnych biur i operacji oraz tego, w jaki sposób polisy obejmują ochronę ubezpieczeniową związaną z wojną na Ukrainie. Informacje zawarte w niniejszym dokumencie nie stanowią porady prawnej ani innej porady fachowej i nie należy się na nich opierać bez konsultacji z własnymi doradcami prawnymi i/lub innymi profesjonalnymi doradcami. Niektóre informacje zawarte w niniejszej publikacji mogą pochodzić ze źródeł zewnętrznych, które uważamy za wiarygodne; nie gwarantujemy jednak dokładności tych informacji i nie ponosimy za nie odpowiedzialności. Nie przyjmujemy żadnych zobowiązań umownych, deliktowych ani innych w związku z niniejszą publikacją i wyraźnie zrzekamy się, w najszerszym zakresie dozwolonym przez prawo, wszelkiej odpowiedzialności w związku z tą publikacją. Willis Towers Watson oferuje usługi związane z ubezpieczeniami za pośrednictwem odpowiednio licencjonowanych podmiotów w każdej jurysdykcji, w której prowadzi działalność. W związku z dużą dynamiką sytuacji na Ukrainie firma Willis Towers Watson nie zobowiązuje się do aktualizacji informacji zawartych w niniejszym dokumencie po dacie jego publikacji. W związku z tym, czytelnicy powinni mieć świadomość, że pewne treści mogły ulec zmianie od daty niniejszej publikacji. Aby uzyskać więcej informacji, należy skontaktować się z autorem lub osobą kontaktową w firmie Willis Towers Watson.
