O pojęciu cesji w ubezpieczeniach

Cesja to zrzeczenie się pewnych praw na rzecz innego podmiotu. W języku prawnym występują dwa rodzaje cesji:

1. według prawa międzynarodowego publicznego cesja jest zrzeczeniem się przez jedno państwo części swojego terytorium na rzecz innego państwa (można spotkać się z określeniem „cesja terytorialna”),
2. według prawa cywilnego cesja jest zrzeczeniem się jakiegokolwiek prawa przysługującego podmiotowi prawa cywilnego na rzecz innego podmiotu prawa cywilnego.

W ubezpieczeniach do czynienia mamy z cesją w rozumieniu prawa cywilnego. Cesja w ubezpieczeniach zawężona jest do praw wynikających z umowy ubezpieczenia. Dla uproszczenia taką cesję można nazywać „cesją ubezpieczeniową”. Najczęściej z cesją ubezpieczeniową mamy do czynienia w ubezpieczeniach mienia od zdarzeń losowych oraz w ubezpieczeniu auto – casco.

Cesja zawsze jest efektem umowy zawartej pomiędzy podmiotem, któremu prawo przysługuje a podmiotem, na który prawo jest przenoszone.

Umowa może zostać zawarta:

• „z góry” „na wszystko co może się wydarzyć”, tzn. w odniesieniu do praw, które dopiero powstaną lub mogą powstać (praw przyszłych) – na przykład odszkodowania, do zapłaty których zobowiązany byłby ubezpieczyciel, jeżeli doszłoby do zdarzenia objętego ubezpieczeniem.
• w odniesieniu do prawa, które już istnieje – na przykład prawo do odszkodowania za objęte odpowiedzialnością ubezpieczyciela zdarzenie, do którego już doszło (przykładem jest „cesja na warsztat” z ubezpieczenia AC lub OC sprawcy w związku z naprawą uszkodzonego pojazdu).

Cesja zawsze jest umową, w której występują:

• cedent – podmiot który swoje prawo oddaje oraz
• cesjonariusz – podmiot, który prawo przejmuje,

Przejęcie prawa zawsze wymaga zgody cesjonariusza.

Nie jest prawdą, że ubezpieczyciel lub inny dłużnik potwierdza dokonanie cesji, jak to często jest potocznie określane. Ubezpieczyciel potwierdza, że został poinformowany o zawarciu przez cedenta i cesjonariusza umowy cesji. Jest to formalność wynikająca z procedur obowiązujących w bankach a nie wynikająca wprost z przepisów, stanowi dowód wykonania przez cedenta ww. obowiązku powiadomienia dłużnika o cesji praw.

Dla skuteczności cesji wobec ubezpieczyciela lub wobec jakiegokolwiek innego podmiotu, którego dług zostaje przeniesiony na cesjonariusza niezbędne jest zachowanie formalnego wymogu wynikającego z art. 512 kodeksu cywilnego, tj. powiadomienia ubezpieczyciela lub jakiegokolwiek innego dłużnika o dokonaniu cesji. Powiadomienie powinno być dokonane przez cedenta. Z reguły banki dysponują odpowiednim formularzem powiadomienia, jednakże samo powiadomienie podpisywane jest przez cedenta.

Formalnie cesja jest czynnością autonomiczną od jakichkolwiek innych czynności i zdarzeń oraz może być dokonana w dowolnym czasie i bez żadnej podstawy. W praktyce jednak cesja z reguły wynika z innej czynności prawnej lub faktycznej, z reguły pomiędzy cedentem a cesjonariuszem. Taką podstawą może być w szczególności zawarcie umowy kredytu, umowy pożyczki, innej umowy na podstawie której cedent staje się dłużnikiem cesjonariusza. Cesja praw z umowy ubezpieczenia stanowi zabezpieczenie długu cedenta wobec cesjonariusza.

O cesji praw przyszłych z umowy ubezpieczenia

Aby prawo mogło zostać przeniesione na podstawie cesji muszą być spełnione następujące warunki:

1. Prawo musi istnieć w obrocie prawnym – umowa ubezpieczenia, której cesja dotyczy, została zawarta;
2. Prawo musi przysługiwać cedentowi – np. jest on uprawniony do otrzymania odszkodowania, co może wynikać z następujących faktów:
   • Cedent jest ubezpieczonym lub uposażonym z umowy ubezpieczenia,
   • Na cedenta zostały przeniesione prawa innego podmiotu (np. w drodze innej umowy cesji).

Weryfikacja tego czy prawo przysługuje cedentowi nie powinna być dokonywana według stanu w momencie zawierania umowy ubezpieczenia, a według stanu na moment zawierania umowy cesji. Przedmiotem umowy cesji jest prawo (w tym przyszłe) przysługujące w momencie jej zawierania, a nie przysługujące w jakimś wcześniejszym momencie.

W przypadku zawarcia wielu umów cesji z jednej umowy ubezpieczenia może dojść do sytuacji spornej, która umowa cesji jest wiążąca. Niezwykle łatwo doprowadzić do sytuacji, w której jedno prawo jest cedowane (przenoszone) w ramach kilku umów cesji. Może do tego dojść np. przy umowie ubezpieczenia obejmującej wiele składników majątkowych o dużej wartości, dla której wystawiona została jedna polisie.

Przykład

1. umowa ubezpieczenia budynków, maszyn i środków obrotowych w 4 lokalizacjach (wszystkie rodzaje składników mienia występują w każdej lokalizacji) na łączną sumę ubezpieczenia 100 mln PLN
2. umowa cesji nr 1 przewidująca cesję praw do wszelkich odszkodowań za szkody w lokalizacji A
3. umowa cesji nr 2 przewidująca cesję praw do wszelkich odszkodowań z umowy ubezpieczenia do kwoty 10 mln PLN,
4. umowa cesji nr 3 przewidująca cesję praw do wszelkich odszkodowań za szkody w środkach obrotowych.

Można zauważyć, że umowy cesji mają wspólne elementy, które się wykluczają, przez co pozornie nie wiadomo, która z umów cesji będzie wiążąca:

1. Każda z umów cesji obejmuje odszkodowania za szkody w środkach obrotowych (nr 3) w lokalizacji A (umowa nr 1) do kwoty 10 mln PLN (umowa nr 2)
2. Niezależnie od pkt. 1:
   1. Umowy cesji nr 1 i nr 2 obejmują odszkodowania za szkody w lokalizacji A (umowa nr 1) do kwoty 10 mln PLN (umowa nr 2) za wyjątkiem szkód w środkach obrotowych (objęte umową nr 3)
   2. Umowy cesji nr 1 i nr 3 obejmują odszkodowania za szkody w środkach obrotowych (umowa nr 3) w lokalizacji A (umowa nr 1) w kwocie przekraczającej 10 mln PLN (część nieobjęta umową nr 2)
   3. Umowy cesji nr 2 i nr 3 obejmują odszkodowania za szkody w środkach obrotowych (umowa nr 3) do kwoty 10 mln PLN (umowa nr 2) z wyjątkiem szkód w lokalizacji A (część objęta umową nr 1)

Sprawa wydaje się skomplikowana, ale rozwiązanie tego problemu jest dość proste – należy ułożyć umowy cesji chronologicznie według dat ich zawarcia. Kierując się zasadą, że cesji może podlegać tylko prawo przysługujące cedentowi, należy przyjąć, że prawo przeniesione wcześniej, nie może już przez cedenta zostać przeniesione, ponieważ już mu nie przysługuje. Czyli obowiązuje prosta zasada „kto pierwszy ten lepszy” (cesja wcześniejsza skutkuje nieważnością cesji późniejszej dotyczącej tego samego prawa). Należy przy tym wziąć pod uwagę wspomniany wcześniej obowiązek powiadomienia ubezpieczyciela przez cedenta, czyli dodatkowym filtrem będzie fakt powiadomienia. Ubezpieczyciel (dłużnik) będzie zobowiązany do wzięcia pod uwagę jedynie tych cesji, o których został prawidłowo powiadomiony.

Powyższe oznacza, że po stronie obowiązku odszkodowawczego i obsługi szkód sytuacja będzie klarowna. Jednakże biorąc pod uwagę intencje stron umów cesji, w szczególności cesjonariuszy, może dojść do zachwiania zaufania pomiędzy stronami umów cesji, w szczególności gdy umowa cesji jest w części lub w całości nieważna.

Niezależnie od opisanego mechanizmu, cesjonariusze (w tym banki) mogą proponować cedentom umowy cesji znacznie wykraczające poza potrzeby zabezpieczenia interesu cesjonariusza. Zdarzają się sytuacje, że do umowy kredytu lub pożyczki o relatywnie niewysokiej kwocie, cesjonariusz wymaga zawarcia umowy cesji z praw do umowy ubezpieczenia na kwotę znacznie przekraczającą wartość zobowiązania cedenta lub obejmującą znacznie więcej składników majątkowych niż składniki objęte zobowiązaniem cedenta zabezpieczonym cesją. Poza znacznym „nadzabezpieczeniem” interesu cesjonariusza, w takiej sytuacji cedent zostaje zablokowany w zakresie cesji praw z umowy ubezpieczenia na rzecz innych podmiotów.